سگی پای صحرانشینی گزید
به خشمی که زهرش زدندان چکید

شب از درد بیچاره خوابش نبرد
به خیل اندرش دختری بود خرد

پدر را جفا کرد و تندی نمود
که آخر تو را نیز دندان نبود؟

پس از گریه مرد پراگنده روز
بخندید کای مامک دلفروز!

مرا گر چه هم سلطنت بود بیش
دریغ آمدم کام و دندان خویش

محال است اگر تیغ بر سر خورم
که دندان به پای سگ اندر برم

توان کرد با ناکسان بدرگی
ولیکن نیاید زمردم سگی (8)

- داشتن آرزوهای بزرگ
«یعقوب لیث» (9) پیش از آنکه پادشاه شود، روزی با جوانان قبیله در جایی نشسته بود. پیری از اقربای وی به آنجا رسید. گفت: «ای یعقوب! جوانی خوبروی و رشید و رسیده ای. دست پیمانی (10) لایق سامان کن تا عروس جمیله از اعیان قبیله برای تو خواستگاری کنم». یعقوب گفت: «ای پدر! آن عروس که من می خواهم دست پیمان او مهیا کرده ام». گفت: «آن کدام است». یعقوب شمشیر از نیام برکشید و گفت: «من عروس ممالک شرق و غرب را خواستگاری کرده ام و دست پیمان او این شمشیر آبدار و این تیغ جوشن گداز است».

دریا و کوه را بگذاریم و بگذریم
سیمرغ وار زیر پر آریم خشک و تر

یا بر مراد بر سر گردون نهیم پای
یا مردوار در سر همت نهیم سر (11)

- دل بسته نبودن به دنیا
بعضی از مشایخ گفته اند: «هر که ایمان او صحیح و ایقان (12) او صریح باشد، سوی آفرینش و آنچه در اوست نظر نکند. از آنکه خساست همت از قلت معنی است، که در غیر حضرت عزت نه منفعت است و نه مضری. و اقبال بر چیزی، یا از برای جذب منفعت باشد و یا دفع مضرت. پس به حصول این ادراک، نظر از کون منقطع شود و خلاصی از خساست همت که التفات به سوی اغیار (13) است دست دهد». (14)
بعضی از همت ایشان عالی تر افتاده، به دنیا نظر نیندازند و به نعیم فانی (15) او نپردازند و از اقبال (16) او شاد نشوند و از ادبارش (17) غمگین. ولیکن از دوزخ بهراسند و نعیم بهشت را غایت مقصود شناسند. (18)
- بزرگ دانستن طینت آدمی
یکی از بزرگان به عیدگاه رفت. با جامه های کهنه و خلق. (19) یکی از حاضران گفت: «زینت تو کجاست؟» گفت: «من زینت را از آن بزرگ تر می دانم که به طینت بدخواه آمیخته کنم و طینت خود را حقیرتر از آن می دانم که زینتی بر او بربندم. تو نمی دانی که زینت نفس از زینت لباس بزرگ تر و بلندتر بود». (20)

پی نوشت ها:

1- جنید: ابوالقاسم جنید بغدادی از عرفا و صوفیان صاحب نام و پیشوای صوفیه بغداد در قرن سوم.
2- اللمع فی التصوف، ص 235.
3- رقی: بندگی، بردگی.
4- شرح تعرف، ج1، صص 135-136.
5- «ارزش هر کس به اندازه ی آن است که دوست می دارد».
6- ذل کن: پستی وجود.
7- شرح تعرف، ج 1، ص 184.
8- بوستان، ص 124.
9- ابویوسف یعقوب لیث صفار: از ملوک قرن سوم.
10- دست پیمان: اسباب دامادی.
11- لطائف الطوائف، ص 74.
12- ایقان: یقین.
13- اغیار: بیگانگان، دیگران.
14- ینبوع الاسرار، ص 181.
15- نعیم فانی: نعمت های زودگذر.
16- اقبال: رو کردن.
17- ادبار: پشت کردن.
18- ینبوع الاسرار، ص 180.
19- خلق: کهنه، ژنده.
20- اخلاق محتشمی، ص 304.