دانستنی های پوکی استخوان
سال ها طول کشید تا پزشکان فهمیدند که علت قوز کردن و خمیدگی برخی از سالمندان، ابتلا به پوکی استخوان است، بیماری خاموش و مهم قرن که توجه بسیاری از پزشکان را به خود جلب کرده، پوکی استخوان یا استئوپوروز، حالتی است که در اثر تخریب بافت استخوانی و کاهش توده استخوانی به شکستگی استخوان منجر می شود.
بافت استخوان شبیه کندوی عسل است
اگر بتوانیم ساختمان داخل بافت استخوانی را با میکروسکوپ ببنیم، در حالت طبیعی شبیه کندوی عسل است که با تخریب بافت استخوانی در این کندو اندازه فضاهای خالی بزرگ تر می شود و به عبارتی پوک تر می شود، به این ترتیب، استخوان ها نازک و شکننده می شوند، به حدی که به راحتی و حتی به خودی خود می شکنند (به خصوص در ناحیه سر استخوان ران که در گودی استخوان لگن جا دارد، ستون مهره ها و مچ دست).

سن شروع و شیوع

در زنان پوکی استخوان چهار برابر مردان دیده می شود. در سال های بعد با یائسگی، به خصوص در سال های اول، معمولا قدرت استخوان با سرعت زیادی کاهش می یابد. سپس این سرعت کم می شود ولی روند پوکی استخوان ادامه می یابد. زنان، مخصوصا آنها که بیشتر از 60 سال دارند بیشترین مبتلایان به پوکی استخوان اند. در مردان با افزایش سن، کاهش ناگهانی و عمده هورمون های جنسی، چنان که در زنان اتفاق می افتد، پیش نمی آید. کاهش تراکم و قدرت استخوان در آنها خیلی آهسته تر اتفاق می افتد. اما در 65 تا 70 سالگی، زنان و مردان با یک سرعت استخوان های خود را از دست می دهند.

علایم و عوارض

چنان که قبلا گفته شد، ممکن است دچار پوکی استخوان باشید، بدون آن که از بیماری خود اطلاع داشته باشید، به همین سبب است که پوکی استخوان «بیماری خاموش» و یا «بیماری بی سر و صدا» نامیده می شود. در مراحل اولیه بروز پوکی استخوان، علایم آن به ندرت ظاهر می شود، که این ظاهر نشدن علایم تشخیص بیماری را دشوار می کند.
شکستگی خود به خود یا با کمترین ضربه بر استخوان ها مخصوصاً در نواحی ران و لگن، کمر و ستون مهره ها که غالبا این اولین علامت است.
- کمر درد شدید در نقطه ای خاص که نشانه شکستگی است.
- قوز پشت که موجب انحنای پشت یا قوز درآوردن می شود.
- کوتاه شدن قد.
- بعضی از محققان عقیده دارند افتادن دندان ها در سال های بالا نیز ناشی از همین پوکی استخوان است.

بیماری خاموش

پوکی استخوان، بیماری خاموش نیز نامیده می شود، زیرا ممکن است شما متوجه هیچ علامتی نشوید، طی سال ها ممکن است استخوان هایتان را از دست بدهید، اما ندانید که پوکی استخوان دارید، تا زمانی که ناگهان یکی از استخوان هایتان بشکند. بعضی مواقع، وجود برخی از بیماری ها مثل پرکاری تیرویید، کم کاری غده جنسی، آرتریت روماتویید، یا مصرف بعضی از داروها مثل کورتن و لووتیروکسین باعث کم شدن قدرت استخوان ها و در نتیجه پوکی آنها می شود.

عوامل خطر

- وزن: وزن کم بانوان بسیار لاغر باعث کم شدن قدرت استخوان هم می شود (زنانی که دارای اضافه وزن اند، معمولا در معرض خطر نیستند ولی احتمال ابتلا به ناراحتی های دیگر در آنها زیادتر است.)
- ورزش نکردن: فعالیت نداشتن، کاهش توده های استخوان را تسریع می کنند. ورزش مناسب به افزایش مقدار استخوان و سلامت بیشتر شما کمک می کند.
- کمبود کلسیم: کلسیم استخوان ها را قدرتمند می کند. اگر به قدر کافی کلسیم مصرف نمی کنید بدن شما سلول های استخوانی را تخریب می کند تا کلسیم مورد نیاز خود را از آنها به دست آورد.
- سیگار کشیدن: زنانی که سیگار می کشند بیشتر از آنها که سیگار نمی کشند به پوکی استخوان (و سایر بیماری ها) دچار می شوند. بعضی داروهای تجویزی نظیر کورتن که در درمان آرتروز و آسم استفاده شود ( از دکتر خود در این مورد سوال کنید).
- برنامه غذایی پروتئین
- کمبود ویتامین D
مصرف لبنیات و منابع غذایی کلسیم از پوکی استخوان جلوگیری می کند یا شدت آن را کاهش می دهد.
نور آفتاب، عامل اصلی افزایش میزان ویتامین D در بدن است.
تحرک جسمانی از پوکی استخوان پیشگیری می کند.

عوامل مستعد کننده

عوامل مستعد کننده ای که قابل کنترل نیستند:
- جنسیت: زنان بسیار بیشتر از مردان به پوکی استخوان و شکستگی ناشی از آن دچار می شوند (در واقع 4 برابر آقایان) زیرا زنان از ابتدا تراکم استخوان کمتری دارند و بیشتر هم عمر می کنند.
-سن: با افزایش سن احتمال بروز پوکی استخوان بیشتر می شود.
- شروع یائسگی: استروژن هورمون زنانه ای است که از کاهش توده استخوان جلوگیری می کند. تولید استروژن در تخمدان ها بعد از یائسگی متوقف می شود. در نتیجه، از دست رفتن توده استخوان تسریع می شود. زنانی که یائسگی زودرس دارند (قبل از 45 سالگی)، مانند بانوانی که تخمدان های آنها را با جراحی برداشته اند بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان اند.
- سابقه خانوادگی: وراثت بر مقدار استخوان های شما و سرعت از دست دادن آنها تأثیر دارد، اگر مادر شما شکستگی لگن یا مهره، ساعد و ... داشته باشد، احتمال ابتلای شما به شکستگی دوبرابر افراد دیگر است.
- استخوان بندی ظریف و کوچک: بانوانی که دارای استخوان های کوچک بوده، کوتاه قد و یا لاغر هستند، به خاطر وجود توده استخوانی کمتر، مستعد بروز پوکی استخوان اند.
- نژاد: بانوان اروپایی شمالی یا افراد ساکن آسیای جنوب شرقی، بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان اند.
- بعضی از بیماری ها: بیماری هایی نظیر بیماری تیروئید، پاراتیرویید، غدد جنسی، و غده فوق کلیوی می توانند به پوکی استخوان منجر شوند.

توده استخوانی

توده استخوانی هر فرد معمولا در 30 تا 35 سالگی به بیشترین حد خود می رسد. پس از این سن، کم شدن توده استخوان به صورت یک روند طبیعی آغاز می شود. در واقع با افزایش سن، مقدار استخوانی که تخریب می شود، بیشتر از مقداری است که ساخته می شود.

تشخیص بیماری

- معاینه جسمانی:
معاینه و سابقه پزشکی کمک می کند تا مشخص شود آیا در معرض پوکی استخوان هستید یا نه؟ پزشک تان می تواند به شما کمک کند تا برنامه پیشگیری برای خود تعیین کنید.
- پرتوهای X و عکس های رادیولوژی:
معمولا برای تشخیص پوکی استخوان از رادیولوژی استفاده نمی شود، ولی گاهی اوقات، وقتی به دلایل دیگری عکس رادیولوژی گرفته می شود، پوکی استخوان را که نسبتا زیاد باشد هم در فرد مشخص می کنند.

نمونه ای از شکستگی ها

از نمونه های شکستگی های خود به خودی این است که شاید روزی که فرد خم می شود تا ساک خرید روزانه اش را بردارد و به خرید برود، دردی شدید در پهلویش احساس می کند و بعدا متوجه می شود که دنده ای شکسته دارد. وقتی بیماری خیلی شدید باشد، فشارهای خفیفی مثل خم شدن به جلو، بلند کردن جاروبرقی، عطسه یا سرفه کردن می تواند باعث شکستگی مهره شود. شکستگی های ناحیه لگن، معمولا در اثر افتادن و سقوط کردن فرد رخ می دهند. این شکستگی ها در بین شکستگی های دیگر از همه بدتر است، زیرا می تواند حتی خطر مرگ در پی داشته باشد. نیمی از افرادی که هم زنده می مانند معمولا تا آخر عمر علیل بوده، چنانچه نمی توانند بدون مراقبت دایمی آشنایی یا پرستاری زندگی کنند و برای همه عمر به عصا یا چهار پایه های مخصوص راه رفتن افراد معلول (واکر) نیاز دارند.
کوتاه شدن قد، روند طبیعی افزایش سن است، چناچه کاهش قد قابل توجیه بیش از 2/5 سانتی متر باشد(نسبت به 20 سالگی) ، ممکن است همین، اولین علامت پوکی استخوان باشد.