الْعَمَلَ الْعَمَلَ، ثُمَّ النِّهَایَةَ النِّهَایَةَ، وَالاِْسْتِقَامَةَ الاِسْتِقَامَةَ، ثُمَّ الصَّبْرَ الصَّبْرَ،وَالْوَرَعَ الْوَرَعَ! «إِنَّ لَکُمْ نِهَایَةً فَانْتَهُوا إِلَى نِهَایَتِکُمْ»...
امیرالمؤمنین علیه السلام در بخشى از خطبه (176) به بیان این حقیقت مى پردازد که هدف نهایى نزول قرآن، عمل کردن به آن بوده است; نه تنها تلاوت و قرائت ; مى فرماید: «عمل کنید، عمل کنید ; سپس به پایان رسانید، به پایان رسانید، اعتدال، اعتدال ; سپس شکیبایى، شکیبایى ; و پارسایى، پارسایى».
این مراحل پنج گانه که امام(علیه السلام) در این گفتار کوتاه بیان فرموده است، در حقیقت عصاره برنامه سیر و سلوک الى الله و تکامل انسان مطرح شده است.نخست، انسان باید به سراغ برنامه هاى عملى برود، سپس آن ها را نیمه کاره نگذارد و به انتها برساند و در ضمن، مراقب باشد که از راه راست منحرف نشود و بعد از آن در برابر هواى نفس و وسوسه هاى شیطان صبر و شکیبایى به خرج دهد و از این مرحله نیز فراتر برود; ورع و پارسایى در برابر شبهات نیز به کار بندد و به این ترتیب به سرمنزل مقصود برسد.در ادامه این سخن به هدف دار بودن برنامه هاى پنج گانه ذکر شده و نشانه وصول به این هدف اشاره کرده، مى فرماید: «براى شما پایان و مقصدى است ; خود را به آن برسانید و براى شما نشانه اى قرار داده شده; به وسیله آن راه را پیدا کنید و اسلام هدفى دارد به هدف آن برسید».
امام(علیه السلام) در این عبارت به نکته مهمى اشاره مى کند و آن هدفدار بودن زندگى انسان و همچنین هدفمند بودن برنامه هاى دینى است.
خداوند ما را بیهوده نیافرید و برنامه هاى تشریعى الهى یقیناً مقصد مهمى را دنبال مى کند و آن، سعادت انسان در دنیا و آخرت است.
امام(علیه السلام) مى فرماید: بکوشید تا به این هدف نایل شوید.
مبادا در میان راه غافل شوید و توقف کنید و به سر منزل مقصود نرسید ; چه این که نشانه هاى راه، روشن و برنامه ها حساب شده است.
و در پایان این قطعه به صورت یک نتیجه گیرى روشن مى فرماید: «با انجام دادن فرایضى که خدا بر شماست و وظایفى که براى شما تبیین کرده، حق او را ادا کنید که (اگر چنین کنید) من مدافع شما در روز قیامت خواهم بود!».
منظور از «شاهد» این است که امام(علیه السلام) در قیامت بر اعمال نیک و اداى حقوق الهى و استقامت آن ها در راه هدف و صبر و ورع و تقوا گواهى مى دهد و منظور از «حجیج» این است که در پاسخ سؤالاتى که فرشتگان الهى در دادگاه عدل خدا مطرح مى کنند من از طرف شما جوابگو خواهم بود!
منبع: معارف نهج البلاغه، جلد 6، صفحه 563.
