آداب کلام در کلام الهى

آنچه در این مجموعه مد نظر است، مرورى است بر آداب سخن از دیدگاه قرآن. انتخاب این بحث از جهات گوناگون حایز اهمیت است که مهم‏ترین آنها نقش بلندى است که زبان و سخن در میان اعضا و افعال انسانى، در سعادت و شقاوت انسان ایفا مى کند. مباحث این مجموعه عبارتند از:

قسمت 1 - اهمیت کلام ؛ قسمت 2 - آداب سخن گفتن ؛ قسمت 3 - آداب سخن شنیدن ؛ قسمت 4 - آداب گفت و گو.
قسمت چهارم - آداب گفت و گو

1. توجه کردن به طرف مکالمه:

شاید بتوان این ادب را از آیات مربوط به مجلس انس بهشتیان استیناس کرد:

«متکین علیها متقابلین» (واقعه، 56 / 16) بهشتیان بر تختها روبروى هم بر آنها تکیه داده‏اند.

«على الارئک ینظرون» (مطففین، 83 / 23) بهشتیان بر تختها نشسته، مى نگرند.

«لا یسمعون فیها لغوا و لا تأثیما. الا قیلا سلاما سلاما» (واقعه، 56 / 25، 26) در آنجا نه بیهوده‏اى مى شنوند و نه سخنى گناه آلود. سخنى جز سلام و درود نیست.

از این آیات استفاده مى شود که در بهشت مجلس انس سالمى برقرار است و بدون شک، آنچه ادب یک مجلس در خور شأن بهشت است از ناحیه بهشتیان رعایت مى شود. در آن مجلس، بهشتیان روبروى یکدیگر، در حال توجه، سخنان سالم رد و بدل مى کنند.

2. گفت و گو به صورت نجوى نباشد:

اصولاً مکالمه باید از آفات کلام دور باشد. لکن مهم‏ترین آفات که اغلب در ظرف مکالمات بوجود مى آید دو آفت است:

الف - نجوى، ب - جدال

قرآن در باب نجوى مى‏فرماید: «انما النجوى من الشیطان لیحزم الذین آمنوا و لیس بضارهم شیئا الا باذن الله» (مجادله، 58 / 10) نجوا از القائات شیطان است تا کسانى را که ایمان آورده‏اند، دلتنگ گرداند. ولى جز به فرمان خدا هیچ آسیبى به آنها نمى‏رساند.

با توجه به روحیه ضعیف اغلب مردم، نجوا در مجالس مى تواند عامل وسوسه و تخیلات باطل بوده، و قلوب مؤمنین را نسبت به یکدیگر محزون کند. هر چند تا اراده الهى نباشد، نجواى افراد به کسى ضرر نمى‏رساند، لکن درک این مهم از افق، فکر افراد ضعیف الایمان بیرون است.

نجوا تنها در سه مورد تجویز شده که در سوره نسأ آیه 114 به آن اشاره شده است:«لا خیر فى کثر من نجوبهم الا من عمل بصدقْ او معروف او اصلاح بین الناس» در بسیارى از رازگویى‏هاى ایشان خیرى نیست مگر اینکه بدین وسیله به صدقه یا کار پسندیده یا سازشى بین مردم فرمان دهد.

3. جدل نباشد:

شیطان همواره در صدد ایجاد عداوت و کینه و از بین بردن محبت و صمیمیت افراد است.

«انما یرید الشیطان ان یوقع بینکم العداوْ و البغضأ» (مائده، 5 / 91) همانا شیطان مى خواهد در میان شما دشمنى و کینه‏اى ایجاد کند.

یکى از بهترین فرصتها براى ایجاد تفرقه و عداوت بین مردم، جدال است که مکالمات نیز، عموماً میدان مناسبى است براى جدال. قرآن مى فرماید: «ان الشیاطین لیوحون الى اولیائهم لیجادلوکم » (انعام، 6 / 121) شیاطین به دوستان خود وسوسه مى کنند تا با شما ستیزه نمایند.