متاع ما، اندیشه ما

  
مردم ایران منابع ملی خود را به مقدار قابل ملاحظه­ای تلف می­کنند. اسراف در این منابع به حدی است که طبق آمار منتشر شده مصرف سرانه آب، انرژی، دارو، نان و سایر مواد غذائی و صرف وقت برای انجام یک کار معین در ایران چند برابر استانداردهای جهانی است. این در حالی است که خداوند به مصداق آیه: ان المبذرین کانوا اخوان الشیاطین و کان الشیاطین لربه کفورا (اسراف­کاران با شیاطین برادرند و شیطان نسبت به پروردگارش ناسپاس بود- الاسراء آیه 27 ) اسراف­کاری را تقبیح نموده است. اثر این عمل زشت کاهش میزان الطاف و نعمات الهی به ملت (به مصداق: شکر نعمت، نعمتت افزون کند   کفر نعمت از کفت بیرون کند) و تحمل زیان­ها و فشارهای اقتصادی سنگین توسط مردم بوده است.
در قرآن مجید سه واژه آمده که بیانگر سه خصلت زشت و مبغوض نزد خداوند است:
1-    اتراف
2-   اسراف 
3- تبذیر
اتراف به معنای زندگی بر مبنای اصل التذاذ و خوش­گذرانی و غفلت از هدف­داری دستگاه آفرینش و جایگاه انسان در جهان است و اسراف به معنای مصرف بی­رویه و یا به تعبیر دیگر مصرف غیرمنطقی از منابع طبیعی است و تبذیر به معنای تلف­کردن و تضییع منابع است. قرآن معاندین مترفین را رسولان الهی معرفی می­کند. (سبا آیه 34) و در مورد مسرفین
می‌فرماید: انالله لا یحب المسرفین (
اعراف آیه 31) و نسبت به اهل تبذیر می‌فرماید: ان المبذرین کانوا اخوان الشیاطین (اسراء آیه 27)،‌ یعنی آنان برادران شیاطین‌اند.
          واژه اسراف کاربرد فراوانی در بین مردم دارد و همه مصارف بیش از حد را شامل می‌شود، لذا دائره­ای وسیع دارد که از دور ریختن اضافی یک غذا تا هدردادن منابع عظیم را شامل می‌شود. استقصاء همه موارد نیز غیرممکن است در این نوشته تنها پاره‌ای موارد ذکر می‌گردد این یک اصل کلی است که هر زیاده­روی در مصرف، اسراف است چنانچه علی (ع) می‌فرماید: «کلما زاد علی الاقتصاد اسراف» (غررالحکم ج 2 ص 547) «هر چه از حد میانه روی بگذرد اسراف است.»
مرحوم علامه طباطبایی (ره) زیر آیه شریفه «و لا توتوالسفهاء اموالکم التی جعل الله لکم قیاماً» (نساء آیه 5) می‌نویسد:
«مقصود از اموالکم در آیه شریفه، اموال یتیمان است. اما اینکه خطاب به اولیای آنها
می‌فرماید مالهای شما، با عنایت به این است که مجموع ثروت موجود در جهان متعلق به مجموعه اهل دنیاست و مصلحت عمومی اجتماع که بر پایه مالکیت شخصی استوار است، اقتضا می‌کند هر فردی از جامعه مالک جزئی از کل مال باشد پس بر همگان لازم است توجه داشته باشند که آنها یک مجتمع واحدند و مجموعه ثروت روی زمین برای تمامی آنهاست و بر هر یک وظیفه است تا از آن حفاظت و پاسداری نمایند؛ و از اینکه انسانهای غیرعاقل و بی­کفایت مانند کودک یا دیوانه بر آن مسلط شوند و آن را به تباهی بکشند ممانعت به عمل آورند.» (
المیزان ج 4 ص 170)
          با توجه به آنچه گذشت یک ملت رشید و پیشرفته نسبت به اموال عمومی و
بیت­المال بیش از اموال شخصی اهتمام قائلند و از هدردادن و اتلاف آن پرهیز می‌کنند.
حضرت علی (ع) به بعضی از کارگزارانشان نوشتند:
«ادقو اقلامکم و قاربوا بین سطورکم واحذفوا عنی فضولکم و اقصد و اقصدالمعانی و ایاکم والاکثار فان اموال المسلمین لا تحتمل الا ضرار» (نهج­السعاده ج 4 نامه 12 ص 30)
«نوک قلم­هایتان را ریز کنید، سطور را به هم نزدیک کنید، کلمات زیادی را نسبت به من
(در نوشتن گزارش) حذف کنید. محتوی و مفهوم اصلی را بیان کنید. از زیاد نوشتن بپرهیزید. به درستی که اموال مسلمین قبول ضرر نمی­کند».
قرآن مجید در خصوص اهمیت آب و اسراف آن می‌فرماید:
1-    «و انزلنا من السماء ماءاً فانبتنا فیها من کل زوجً کریم» (لقمان آیه 10) از آسمان آب فرو فرستادیم پس در زمین از هر موجودی زوج رویاندیم. این آیه می‌رساند اساس خلقت و هستی همه موجودات روی آب می‌چرخد.
2-    «الله الذی من السماء ماء فاحیا به الارض بعد موتها» (نمل آیه 65) اوست خدایی که از آسمان‌ها آب فرو فرستاد. پس زمین را بعد از مرگش زنده کرد. این آیه حیات روی زمین را به آب و نزول آن نسبت می‌دهد. آیات متعددی در قرآن مسئله حیات را از آب مطرح کرده است. طبق فرضیه­های علمی جدید نخستین جوانه­های حیات در دریاها ظاهر شده است. (تفسیر نمونه ج 14 ص 509)
3-    «و انزلنا من السماء ماءاً طهورا» (فرقان آیه 48) از آسمان آب پاکیزه، فرو فرستادیم.
طهور صیغه مبالغه از طهارت و پاکیزگی است. یعنی ذاتاً پاک است و علاوه برحیات بخشی پاک کننده نیز می­باشد.
«افرایتم الماء الذی تشربون أانتم انزلتموه و من المزن ام نحن المنزلون لو نشاء جعلناه اجاجاً فلو لا تشکرون».(واقعه آیه 70)
«آیا آبی را که می‌نوشید دقت کرده­اید. آیا شما آن را از ابر فرو فرستادید یا ما؟ اگر بخواهیم آن را شور قرار می‌دهیم پس چرا سپاس نمی‌گوئید».
این آیه وجدان انسان را در برابر یک سئوال اساسی قرار می‌دهد تا روح شکر و سپاس و مصرف معقول این نعمت در مسیر خود و جلوگیری از اتلاف آن در انسان ایجاد نماید. از این رو می‌فرماید:
آیا در مورد آبی که مایه حیات شماست و پیوسته آن را می‌نوشید فکر کرده­اید چه کسی به آفتاب فرمان داد بر قعر اقیانوسها بتاباد و از میان آبهای شور و تلخ تنها ذرات آب خالص، شیرین و پاک از هرگونه آلودگی را جدا و به صورت بخار به آسمان بفرستد. چه کسی به این بخار دستور داد به هم فشرده شود و قطرات ابرهای باران را تشکیل دهد؟ چرا سپاس نمی‌گوئید! چرا با اسراف و هدردادن کفران می­کنید؟ در روایت داریم:
«ان النبی (ص): اذا شرب الماء قال الحمدالله الذی سقانا عذباً فراتاً برحمته و لم یجعله ملحاً اجاجاً بذنوبنا».(تفسیر مراغی ج 27 ص 148)
«همانا رسول اکرم هنگامی که آب می‌نوشید می‌فرمود: حمد خدا را که به ما آب شیرین و گوارا داد و آب را شور و تلخ به سبب گناهان ما قرار نداد».
روایات زیادی نیز انسان را از اسراف در آب، حتی دور ریختن ته مانده آن نهی کرده است.
1-    عن ابی عبدالله (ع): «ادنی الاسراف هراقه فضل الاناء و ابتذال ثوب الصون والقاء النوی».(بحار ج 75 ص 303) امام صادق (ع) می‌فرماید: «کمترین اسراف ریختن اضافی آب، پوشیدن لباس آبرو در منزل و انداختن هسته خرما است.»
2-    قال الصادق (ع): «ان لله ملکاً یکتب سرف الوضوء کما یکتب عدوانه».(وسایل ج 1 ص 340) امام صادق (ع) می‌فرماید: همانا خدا فرشته­ای دارد که اسراف در وضو را می‌نویسد. چنانکه اسم دشمنانش را می‌نویسد.
3-    عن عبدالله بن عمر مر رسول الله (ص) بسعد و هو یتوضاً فقال لا یسرف یا سعد قال افی الوضوء سرف قال نعم و ان کنت علی نهر جار. (تفسیر صافی ج 3 ص 187) رسول اکرم (ص) در مسیر با سعد برخورد کردند و فرمودند: ای سعد اسراف نکن. سعد گفت: یا رسول الله آیا در وضو هم اسراف است. حضرت فرمودند: آری اگرچه در کنار نهر جاری باشی.
4-    قال علی (ع) «ان السرف امر یبغضه الله ... حتی صب فضل شرابک».(فروع کافی ج 4 ص 52) علی (ع) در ضمن حدیثی می‌فرماید: «اسراف چیزی است که خدا مبغوض می‌دارد حتی دور ریختن اضافه آب».