عللی هستند که می توانند به ما کمک کرده تا روزه خود را به حداکثر ثواب و بهره برسانیم.

ما در  ادامه این مقاله به 4 مورد از آن‌ها اشاره می کنیم.

1. توکل 

یکی از عوامل ارتقاى روزه ، توکل است. در فرازى از دعاى روز دهم ماه مبارک مى خوانیم : خدایا، در این روز مرا از جمله توکل کنندگان بر خود قرار بده . و در دعاى جوشن کبیر آمده است : ... یا من لا یتوکل الا علیه ... و یا من الیه یتوکل المتوکلون و یا سید المتوکلین . على (علیه السلام ) در نهج البلاغه مى فرماید: کسى که بر خداوند توکل کند، خداوند او را کفایت مى کند.(1)

توکل ، تنها یک موضوع و مساله اخلاقى نیست که فقط در کتب اخلاقى از آن بحث شود، بلکه در حوزه علم لغت ، علم کلام ، علم اخلاق ، علم مذاهب و ادیان و علم سیاست مورد بحث و کنکاش قرار مى گیرد.

توکل از ماده وکل ؛ یعنى به دیگرى چشم دوختن ، وى را وکیل خود دانستن و کار خود را به او واگذار کردن و او را به جاى خویش انگاشتن است .(2)

2. توسل (3)

یکى از ابعاد معارف روزه ، توسل جستن و برخوردارى از وسیله و ابتغوا الیه الوسیله است . در دعاى روز بیست و هشتم رمضان مى خوانیم ...و قرب فیه وسیلتى الیک من بین الوسایل . لذا مى توان گفت : یکى از عوامل ارتقاى درجه روزه دار که از فرهنگ و معارف ماه صیام نشات مى گیرد، توسل است . توسل به اولیاء الله ، توسل به وسائط فیض و مجارى امور الهى ، نوعى برخوردار شدن از رحمت واسعه الهى به گونه اى غیر مستقیم است .

سمهودى، یکى از نویسندگان عرب مى نویسد: مردى نابینا به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) گفت: دعا کن تا خدا به چشم نابیناى من شفا و عافیت دهد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: اگر صبر کنى، براى تو بهتر است ، مرد نابینا گفت : نخیر، تحمل آن را ندارم ، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: وضو بگیر و این دعا را بخوان: اللهم انى اسئلک و اتوجه الیک بنبیک محمد نبى الرحمة ، یا محمد انى توجهت بک الى ربى فى حاجتى لیقضى لى حاجتى اللهم شفعه لى فى . پس از خواندن دعاى فوق ، مرد نابینا ناگهان احساس کرد، دیدگانش روشن شده و بینایى خود را باز یافته است.(4)

3. صله رحم 

یکى دیگر از ابعاد معارف روزه ، توجه به انجام صله رحم است . در ضمن خطبه معروف پیامبر (صلی الله علیه و آله) در آستانه حلول ماه رمضان آمده است : ... وصلوا ارحامکم .(5)

صله رحم یکى از مسائلی است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نسبت به آن اهتمام مى ورزید و بر آن تاکید فراوان داشت . صله رحم موجب تحکیم پیوند میان خویشاوندان و ارحام مى شود.

اولین منشور رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در میان مسلمانان مدینه ، این بود: یا ایها الناس افشوا السلام وصل الارحام خ نى لتمیخ ثما وصلوا فى اللیل و الناس نیام تدخلوا الجنة بسلام .(6)

همچنین حضرت پیامبر (صلی الله علیه و آله) در آستانه ماه مبارک رمضان فرمود: ... وصلوا ارحامکم و من وصل فیه رحمه و صله الله برحمته یوم یلقاه و من قطع رحمه قطع الله عنه رحمته یوم یلقاه .(7)

هنگامى که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) سؤال کردند: اى الصدقة افضل؟ آن حضرت در جواب فرمود: افضل الصدقة على ذى الرحم الکاشح .(8)

ارحام به نزدیکان و خویشاوندانى که در قید حیات هستند، خلاصه نمى شود، بلکه اموات نیز از ارحامند و باید به یاد آنان نیز بود و در ذیل آیه : و اذا المؤودة سئلت(التکویر 8) آمده است: المراد بذالک الرحم .(9)

مردى از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پرسید: یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) پس از اداى مالیات معروف اسلامى، ایا در اموال ما چیزى هست؟ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: آرى ،(10) نیکى کردن به رحم ، صله ارحام کنید هر چند با آب دادن، صله ارحام کنید هر چند با سلام کردن به آنان .

4. امر به معروف و نهى از منکر

یکى از برنامه ها و ویژگی هاى ماه مبارک رمضان و وظیفه روزه دار در این ماه خیرخواهى براى دیگران است . این ماه، ماه پندپذیرى و پند دهى است . رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در آستانه این ماه ، مردم را پند مى داد و به رعایت تقوا و حرمت ماه رمضان سفارش مى نمود. دقت در خطبه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) که در آستانه حلول ماه رمضان ، ایراد نمود نشان مى دهد که آن حضرت به بسیارى از مسائل اساسى امر کرد، و از ما خواست تا بدانها پاى بند باشیم و از بسیارى صفات و اعمال ، نهى و نکوهش به عمل آورد، و از ما خواست تا از آنها دورى گزینیم . خطبه پیامبر (صلی الله علیه و آله) درس چگونه زندگى کردن براى تمام مسلمانان است .

یکى از اعمال شایسته اى که از فرهنگ و معارف ماه رمضان نشات مى گیرد، پرداختن به مساله امر به معروف و نهى از منکر است؛ یعنى یکى از وظایف مهم روزه دار در ماه مبارک رمضان این است که بیش از اوقات دیگر به امر به معروف و نهى از منکر اهتمام بورزد.

آرى ، یکى از وظایف همگانى ، مساله امر به معروف و نهى از منکر است ، هر چند عمل به این وظیفه مهم و حیاتى به نوبه خود شرایط خاص خود را مى طلبد. ولى در عین حال نباید غفلت کرد که وظیفه فوق، به عنوان نظارت عمومى در شمار فروع دین است و با توجه به مراتب آن ، باید به آن پرداخته شود. در واقع عمل به این وظیفه، فلسفه اصلى حرکت تاریخ ساز کربلا و نهضت حضرت سید الشهداء را تشکیل مى دهد.

پی نوشت‌ها:

1. نهج البلاغه ، خطبه 90.

2. مجمع البحرین ، ماده وکل .

3. ر.ک : شـفـیـعـى ، ایـده هـا و عـقـیـده هـا، مـبـحـث توسل .

4. ر.ک : سمهودى ، اخبار مدینه ، ج 1، صص 100-110.

5. ر.ک : مراجعه شود به قسمت اوایل منبع .

6. وسایل الشیعة : ج 12، ص 59، ح 15642.

7. من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 59، امالى مفید، مجلس 66، ص 301.

8. ثواب الاءعمال ، ج 1، ص 171، ج 18.

9. کـنـزالعـمـال : حـدیـث شـمـاره 6914؛ کـافـى ، ج 2، ص 151، ح 9، تـحـف العقول ، ص 57.

10. کـنـزالعـمـال : حـدیـث شـمـاره 6914، کـافـى ، ج 2، ص 151، ح 9، تـحـف العقول : ص 57.