الف: فضیلت امر به معروف و نهی از منکر حضرت علی (علیهالسلام) در اهمیّت امر به معروف و نهی از منکر، آن دو را اوصاف الهی میشمارند: امر به معروف و نهی از منکر دو صفت از صفات پسندیده خداوند سبحان است و این دو مرگ کسی را نزدیک نمیکنند و روزی را نمیکاهند
<** ادامه مطلب... **>
<** ادامه مطلب... **>
این کار نشانه گمراهی امام علی (علیهالسلام) میفرمایند: در گمراهی فرد همین بس که مردم را به چیزی امر کند که خود آن را به جا نمیآورد و از چیزی بار دارد که خود آن را ترک نمیکند.
امر به معروف برتر از جهاد
حضرت علی (علیهالسلام) اهمیّت امر به معروف و نهی از منکر را در مقایسه با جهاد در راه خدا اینگونه بیان میفرمایند: همه اعمال نیک و حتی جهاد در راه خدا در مقایسه با امر به معروف و نهی از منکر مثل قطره در مقابل دریاست. همچنین امام (علیهالسلام) در پاسخ به این شبهه که ممکن است بر اثر امر به معروف و نهی از منکر جان یا روزی کسی به خطر بیفتد میفرمایند :امر به معروف و نهی از منکر نه اجل کسی را نزدیک میسازد و نه روزی او را کم میکند .امر به معروف و نهی از منکر دو صفت الهی
.
امر به معروف برترین اعمال
علی (علیهالسلام) در تبیین اهمیّت مسأله امر به معروف و نهی از منکر میفرمایند:
«امر به معروف با فضلیتترین اعمال بندگان خداست» و در جای دیگر میفرمایند: هدف نهایی دین امر به معروف و نهی از منکر و بر پاداشتن حدود الهی است.
امر به معروف و نهی از منکر، نوعی از جهاد
از امام علی (علیهالسلام) درباره ایمان سؤال کردند، آن حضرت فرمودند: ایمان بر چهار ستون صبر، یقین، عدل و جهاد استوار است، حضرت در ادامه و در معرفی بیشتر جهاد اضافه میکنند: جهاد که از پایههای اصلی ایمان است خود بر چهارگونه انجام میگیرد که دو صورت آن امر به معروف و نهی از منکر است... هر که امر به معروف را به جای آورد، با مومنان همراهی کرده و آنها را نیرومند ساخته است و هر که نهی از منکر کند در حقیقت بینی منافقان و افراد دو رو را به خاک مالیده است.
ب: تشویق به امر به معروف و نهی از منکر
در موارد بسیاری امام علی (علیهالسلام) مردم را به امر به معروف و نهی از منکر تشویق فرمودهاند؛ به عنوان نمونه به چهار مورد اشاره میشود:
دستور به اجرای امر به معروف و نهی از منکر
حضرت درمناسبتها و موقعیتهای گوناگونی از افراد میخواهند که این دو تکلیف را به جای آورند. از جمله میفرمایند: عمل کننده به نیکی و بازدارنده از شرّ و بدی باش. نیز میفرمایند: امر کننده به معروف و نهی کننده از منکر باش.
سبقتگیری در امر به معروف
مردم بیشتر در امور مادی نظیر کسب مقام و مال به رقابت میپردازند. علیبن ابیطالب (علیهالسلام) به عنوان رهبری الهی که مسئولیّت نشان دادن راههای واقعی کمال را به عهده دارد راه صحیح سبقتگیری را این گونه بیان میکنند:
ای مردم اگربه ناچار میخواهید باهم رقابت کنید، پس چه بهتر که در برپایی حدود الهی و امر به معروف برهم پیشی گیرید و سعی کنید هر یک از شما بیشتر و بهتر از دیگری در این عرصه بکوشد.
اظهار رضایت از آمرین به معروف و ناهین از منکر
چون مردم مصر در مقابل ستم و فساد و تباهی ایستادگی کردند و از رهبران خود در خواست کردند که احکام الهی را رعایت کنند و از ستم خودداری کنند، این کار آنها که مصداق کامل امر به معروف نهی از منکر، موجب خوشنودی علی علیهالسلام شده بود. از این رو آن حضرت هنگامی که مالک اشتر را به عنوان استاندار مصر به آن سرزمین فرستادند، طیّ نامهای که نوشتند از کار آنها قدردانی کردند. حضرت علی(علیهالسلام) در آن نامه فرمودند: این نامه از بنده خدا علی امیرالمؤمنین به سوی آن دسته از مردم مصر است که برای خدا به خشم آمدند، در آن هنگام که در زمین نافرمانی خدا میشد و حقّ خدا رعایت نمیشد و ستم در همه جا شایع بود و نه به معروف عمل میشد و نه از منکر و زشتی جلوگیری به عمل میآمد....
منع از ترک امر به معروف و نهی از منکر
شیوه دیگر از تشویق به رعایت تکلیف امر به معروف و نهی از منکر این است که گاه حضرت به جای امر مستقیم به اجرای این دو تکلیف از ترک این دو مهّم منع فرمودند و میگفتند: از پشت کردن به یکدیگر و ترک امر به معروف و نهی از منکر پرهیز کنید.
ج: ترک امر به معروف... و آثار آن
تسلط بدکاران نتیجه ترک امر به معروف و نهی از منکر
وقتی علیبن ابیطالب (علیهالسلام) دربستر شهادت قرار گرفتند، به امام حسن(علیهالسلام) و امام حسین (علیهالسلام) سفارشهای بسیاری درباره رعایت احکام و مقررات اسلامی و نحوه شرکت در فعالیتهای اجتماعی کردند.از جمله مواردی که در آن سفارشها به چشم میخورده توجّه به امر به معروف و نهی از منکر است: امام علیهالسلام در قسمتی از این مطالب میفرمایند: از تشویق همدیگر به انجام کارهای شایسته و بازداشتن از ارتکاب کار زشت خودداری نکنید و بدانید که اگر این کار راترک کردید بدکاران بر شما مسلط میشوند. وقتی آنها مسلط شدند هر اندازه دعا کنید دعای شما قبول نمیشود....
عذاب و لعنت و... نتیجه امر به معروف و...
در خطبه قاصعه علی علیهالسلام هشدار میدهند و میفرمایند: خداوند سبحان گذشتگان را از رحمت خود دور نکرد مگر به خاطر ترک امر به معروف و نهی از منکر؛ یعنی افراد سفیه را که بیخردانه مرتکب گناه میشدند برای نافرمانیهایشان از رحمت خود دور ساخت و خردمندان و صاحبان اندیشه راهم به جهت ترک نهی از منکر دچار عذاب و لعن کرد.
از دست دادن نیروی تشخیص
از آثار بسیار خطرناک ترک امر به معروف و نهی از منکر آن است که قدرت تشخیص امور از انسان گرفته میشود. ابوجحیفة، از یاران مورد اعتماد امام علی (علیهالسلام) میگوید: شنیدم که امیرالمومنین (علیهالسلام) درباره امر به معروف و نهی از منکر میفرمودند: بر اثر دور ماندن از رحمت الهی اوّل چیزی که از آن محروم میشوید جهاد با دست است، سپس با زبان و بعد از آن جهاد با قلبهایتان است. آن گاه فرمودند:
کسی که حتی با قلبش به طرفداری از نیکیها و مبارزه با منکرات برنخیزد، قلبش واژگون میشود یعنی توان تشخیص نیک و بد را از دست میدهد.
شکایت از تارکان امر به معروف و نهی از منکر
امام علی (علیهالسلام) در ضمن خطبهای دشمنترین مردم را در نزد پروردگار عالم دو طایفه معرفی میکنند: دسته اوّل کسانیاند که به جهت نافرمانی خداوند، آنها را به خودشان واگذاشته است. دسته دوّم گروهیاند که نادانیها را در خودجمع کردهاند و افراد ناآگاه را گمراه میکنند.
آن حضرت در ادامه میفرمایند: به خدا شکایت میکنم از آن گروهی که با جهل و نادانی زندگی میکنند و در گمراهی میمیرند. در نزد آنها چیزی زشتتر از معروف و پسندیدهتر از منکر نیست. اگر کتاب خدا را به صورت صحیح به آنها ارائه کنید وقعی نمینهند، ولی اگر در احکام خدا به گونهای که با میل آنها هماهنگ شود تحریفی انجام گیرد، آن را با اشتیاق میپذیرند.
ه : وضع امر به معروف و نهی از منکر در آخرالزمان
حضرت امیر (علیهالسلام) در یکی از خطبهها، ضمن اخبار از حوادث بعد از خود میفرمایند: بعد از من روزگاری خواهد آمد که چیزی در آن پنهانتر از حقّ و آشکارتر از باطل نخواهد بود. و در شهرها چیزی زشتتر از کار نیک و زیباتر از اعمال زشت و منکر نخواهد بود.
و: فلسفه امر به معروف و نهی از منکر و آثار آن
برای امر به معروف و نهی از منکر حکمتهای بسیار نقل شده است اما آنچه در برخی از سخنان امام علی (علیهالسلام) آمده است چنین است:
امر به معروف و نهی از منکر، مایه اصلاح عوام
علی بن ابیطالب (علیهالسلام) در مورد حکمت امر به معروف و نهی از منکر میفرمایند: خداوند متعال فرماندادن به کارهای پسندیده را برای اصلاح عوام و سوق دادن آنها به راه رستگاری و سعادت واجب کرد. همینطور نهی از منکر و باز داشتن از کارهای ناپسند را واجب فرمود تا از کارهای ناشایست و ارتکاب معاصی کم خردان جلوگیری شود.
موجب سلامت دنیا و آخرت است
امر به معروف و نهی از منکر درفرهنگ اسلامی (برخلاف نظر اغلب مردم که گمان میکنند پایبندی به این دو تکلیف ممکن است به مصالح دنیوی فرد ضرر داشته باشد) از جمله عوامل حفظ سلامت دنیا و حتی آخرت انسانهاست. امام علی (علیهالسلام) در اینباره میفرمایند:
هر که در او سه چیز وجود داشته باشد دنیا و آخرتش سالم خواهد بود: اوّل این که امر به معروف کند و اگر کسی او را به معروف امر کرد آن را بپذیرد. دوّم این که از کارهای زشت نهی کند و خود نیز از مرتکب شدن منکران بپرهیزد.
پابرجایی شریعت و توانمندی مومنان
از علل تشریع امر به معروف برپایی دین ذکر شده است. حضرت امیر (علیهالسلام)میفرمایند: استواری و برپایی دین نتیجه امر به معروف و نهی از منکر است. در جای دیگر میفرمایند: هر که امر به معروف کند، مومنان را تقویت کرده و پشت آنها را محکم ساخته است و کسی که نهی از منکر کند بینی منافقان را به خاک مالیده است.
ز: مراتب امر به معروف و نهی از منکر
نهی از منکر به شکلهای مختلف قابل اجراست و مراتب آن از جهت ثواب و ارزش با همدیگر متفاوتند. امام علی (علیهالسلام) میفرمایند: گروهی از مردم با دست و زبان و قلب خود به مبارزه با منکرات میپردازند. این طایفه همه خصلتهای نیک را در خود جمع کردهاند. گروهی تنها با زبان و قلب، و نه با دست، به مبارزه با منکر برمیخیزند که این طایفه به دو خصلت نیک تمسک جستهاند یکی را رها ساختهاند. گروهی دیگر تنها با قلب خود به مبارزه با منکر میپردازند و مبارزه با دست و زبان را وا مینهند. این گروه تنها به یک خصلت نیکو اکتفا کردهاند امّا دستهای هم هستند که نه با زبان و نه با قلب و نه با دست با منکرات مبارزه نمیکنند. اینها در حقیقت مردگان زنده نمایند.
ح: ذم آمران بیعمل
در یکی از خطبههای نهجالبلاغه، امام علی (علیهالسلام) مردم را نصیحت میکنند و به آنها از ناپایداری دنیا سخن میگویند و سفارش میکنند که وظایف خود را به طور دقیق انجام دهند در قسمتی از آن میفرمایند:
لَعَنَ اللّهُ الامرینَ بِالْمَعْروُف التارِکیِنَ لَهُ وَ النّاهیِنَ عَنِ الْمُنْکَر الْعامِلیِنْ بِهِ؛
خدا لعنت کند کسانی را که امر به معروف میکند، ولی خود به آن پایبند نیستند و نهی از منکر میکنند، ولی خود مرتکب آن میشوند.
امر به معروف و نهی از منکر در کلام گهربارامام باقر(علیهالسلام)
بد قومی هستند، قومی که بر امر به معروف و نهی از منکر، عیب میگیرند و آنرا بی ارزش میپندارند.
امر به معروف و نهی از منکر، فریضه بزرگ است که در پرتو آن سایر واجبات اجرا و انجام میشود.
کسی که جلو منکر را نگیرد همانند کسی است که مجروحی را در کنار جاده رها کند تا بمیرد.
منکر مثل آتشی است که اگر با نهی شما خاموش نشود، همه چیز را میسوزاند.