برای هر فرهنگ و مجموعه معرفتی ممکن است آفت هایی روی دهد که مانع رشد و بالندگی آن فرهنگ باشد فرهنگ مهدوی نیز گاهی به آفتهایی گرفتار می‌شود که حرکت رو به کمال آن را کُند می‌کند و لازم است آنها را بشناسیم و در جهت مقابله با آنها رفتار کنیم. از آنجا که آشنایی با این آسیب ها، منتظرانِ آن امام بزرگ را از کجروی در اعتقاد و عمل حفظ خواهد کرد، در این مقاله به صورت مختصر به برخی از این آسیبها می پردازیم:

بی اثر دانستن آن حضرت در دوران غیبت

توجه ظاهری به غیبت امام عصر ممکن است باعث این توهم شود که آن حضرت در حال حاضر بی اثر هستند و با گذران عمر، منتظر حضور خود نشسته اند. این در حالی است که هم اکنون هم امام زمان، فعالانه مشغول کار هستند. در اجتماعات شرکت دارند در ذهنها و رفتارهای مردم تأثیر می گذارند. واسطه همه فیض های الهی هستند و مانند همه پدران معصوم خود، ولی خاص خدا و سرپرست الهی برای مردم، حجت خدا و خلیفه او در زمین، وارث انبیاء، دارای همه علوم، سبیل الله است. ایشان – همانند پدران پاک خود ناظر بر اعمال بندگان خداست و بسیاری از مشکلات به دست ایشان از سر شیعیان دور می شود.

در قسمتی از نامه ای خواندنی که امام زمان به شیخ مفید نوشته اند آمده است: « اتفاقاتی که برای شما می افتد را می دانیم و هیچ چیز از آن از ما پوشیده نمی ماند ... ما در رعایت حال شما کوتاهى نمى کنیم و یاد شما را از خاطر نبرده ایم که اگر جز ایـن بود گرفتاریها به شما روى مى آورد و دشمنان، شما را ریشه کـن مى کردند. از خدا بترسید و ما را پشتیبانى کنید...» (بحارالانوار، ج53، ص174)

برداشت‌ غلط از انتظار

بعضی گمان می کنند که چون اصلاح جهان از فسادها به دست امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف خواهد بود ما در برابر تباهی‌ها و ناهنجاری‌ها هیچ وظیفه‌ای نداریم. در جهت عکس، از دیدگاه قرآن و اهل‌بیت علیهم السلام مومنان نباید بیکار باشند و در درجه اول باید نقایص دینی و اخلاقی خود را برطرف کنند و خودسازی کنند و در محدوده توانایی خود به دیگران هم توجه داشته باشند و امر به معروف و نهی از منکر کنند.

استعجال ظهور

یکی دیگر از آسیب‌های فرهنگ مهدویت عجله کردن قبل از تحقّق زمینه‌های لازم برای آنست. در فرهنگ مهدویت و در برخورد با مسئله انتظار امام غایب، انسانِ منتظر، پیوسته در طلب ظهور است و با تمام وجود و اشتیاق خواستار ظهور است و برای تعجیل امر فرج دعا می‌کند ولی هرگز عجله نمی‌کند و هر چه غیبت به درازا کشد و انتظار، طولانی شود، باز هم صبر و شکیبایی را از کف نمی‌دهد بلکه برای تحقّق همه زمینه‌های لازم برای ظهور می‌کوشد و تا لحظه ظهور بردباری می‌کند و خود را شاداب نگه می دارد.

عبدالرحمن بن کثیر می گوید:

خدمت امام صادق نشسته بودم که مِهزم داخل شد و عرض کرد: قربانت گردم! به من خبر دهید این امری که در انتظارش هستیم کی واقع می‌شود؟ امام فرمود: ‌ای مهزم! دروغ گفتند وقت گذاران و هلاک شدند شتاب کنندگان و نجات یافتند تسلیم شدگان. (کافى، ج 1، ص 368)

تعیین زمان ظهور

در این باره از خود امام عصر اینچنین روایت شده است(توقیع صادر شده است) : و اما آشکار شدن فرج به اراده خداوند است و آنان که وقت تعیین می کنند دروغ می کنند. (کمال الدین، ج2، ص483)

بنابراین منتظرانِ واقعی باید خود را از دام شیادان و نیز نادانان حفظ کنند و درباره زمان ظهور، تنها منتظر اراده پروردگار باشند.

تطبیق علائم ظهور بر مصادیق خاص

در روایات فراوان نشانه هایی برای ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف بیان شده است امّا کیفیت دقیق آن‌ها روشن نیست و در این میان عده ای از مردم هر از چند گاهی علائم ظهور را بر پدیده‌های موجود و اشخاص تطبیق می کنند که این جریان نیز از آسیب‌های فرهنگ مهدویت است که به یأس و ناامیدی از ظهور می‌انجامد. برای مثال وقتی شخصیت سفیانی و سید یمانی و سید خراسانی و ...– تنها از روی حدس و خیال - به افراد خاصّ و معروف حال حاضر تفسیر شود و درباره دجّال، تحلیل‌های بی دلیل مطرح گردد بشارت ظهور در زمانی بسیار نزدیک، به همگان داده شود، با مرگ آن افراد یا طولانی شدن زمان، عدّه‌ای به انحراف و اشتباه گرفتار می‌شوند و در اعتقادات صحیح خود دچار تزلزل و تردید می‌گردند.

طرح مباحث غیرضروری

گاهی افراد به بحث هایی روی می‌آورند که هیچ ضرورتی برای طرح آنها احساس نمی‌شود و بلکه سبب ایجاد شبهه‌ها و س?الات انحرافی در ذهن و اندیشه منتظران می‌گردد مثلا تشویق فراوان افراطی به ملاقات با امام زمان؛ در حالی که آنچه در روایات بر آن تأکید شده است، ملاقات ظاهری با امام نیست بلکه حرکت در جهت رضایت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و پیروی از آن حضرت در گفتار و کردار مهم است. چه فایده دارد که امام زمان خود را ببینیم اما آن حضرت از ما خشمگین باشند؟

سوال و تفکر درباره ازدواج حضرت و یا فرزندان و محل سکونت فعلی نیز از نمونه‌های بحث‌های غیر ضروری است. به طور کلی هرگونه بحث ناشیانه و ساده اندیشانه درباره آن حضرت می‌تواند آسیب‌های جبران ناپذیری به فرهنگ مهدویت وارد کند و گفتگو درباره موضوع مهدویت صلاحیت علمی کافی می‌خواهد و آنها که چنین صلاحیتی ندارند نباید به این میدان وارد شوند.

مدّعیان دروغین

یکی دیگر از آسیب‌های معارف مهدویت، ظهور مدّعیان دروغین در این جریان مقدّس است. در طول سالیان غیبت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف افرادی به دروغ ادعا کرده‌اند که با آن حضرت، ارتباط خاص دارند و یا از سوی آن بزرگوار، به مقام نیابت خاص رسیده‌اند.

امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در آخرین نامه خود به نایب چهارم، تصریح فرموده‌اند:

تو تا شش روز دیگر از دنیا خواهی رفت، کارهایت را سامان ده و درباره جانشینی از خود، به هیچ کس وصیت نکن که غیبت کامل فرا رسیده است... و در آینده بعضی از شیعیان من ادعای مشاهده [و ارتباط با من] می‌کنند. آگاه باشید که هر کس قبل از خروج سفیانی و صیحه [آسمانی] ادّعای مشاهده کند دروغگو و افترا کننده است.( کمال الدین، ج2، ص 516، توضیح اینکه مقصود از مشاهده همان نیابت است نه صِرف دیدار، چنانکه علامه مجلسی; فرموده است: بحارالانوار، ج53، ص319(

با این بیان روشن، هر شیعه آگاهی وظیفه دارد، مدّعیان ارتباط و نیابت خاص را تکذیب کند و راه نفوذ و سودجوئی این فرصت طلبان و دنیا خواهان را ببندد تا عده ای نتوانند از شور و احساسات قوی مردم درباره امام زمان سوء استفاده کنند و خود را نایب خاص حضرت معرفی کنند که سرانجام فرقه‌ انحرافی بابیت و سپس بهاییت را بنیان نهند. نکته مهم آن است که عالمترین و با تقواترین مردم، تنها اجازه دارد به عنوان ولی فقیه و نایب عمومی آن حضرت خود را معرفی کند و نایبهای خاص، تنها در دوره ظهور آن حضرت خواهند بود.