از آموزه هایی که در متون دینی فراوان به چشم می خورد و بسیار بر آن تاکید شده است دوری از دنیاست. این آموزه آنقدر در تربیت انسان جدی و مهم است که بیزاری از دنیا بعد از شناخت خداوند و شناخت پیامبر او برترین عمل شمرده شده است؛ عملی که انسان را بیش از سایر عبادات به خدا نزدیک می کند.
امام زین العابدین علیه السلام می فرماید:
«ما مِن عَمَلٍ بَعدَ مَعرِفَةِ اللّهِ جَلَّ و عَزَّ و مَعرِفَةِ رَسولِهِ أفضَلَ مِن بُغضِ الدُّنیا»
[1] ؛ بعد از شناخت خداوند و شناخت پیامبر او، هیچ کارى برتر از بیزارى از دنیا نیست.
سوالی که همواره در بحثهای اینچنینی مطرح می شود سوال از چیستی این دنیاست؟ پاسخ نادرست به این سوال سبب می شود تا برخی گمان کنند که اسلام دستور به رهبانیت و ترک دنیا می دهد و حال اینکه یکی از اصول برنامه های اسلام، نفی پدیده کناره گیری از مردم و ترک دنیاست. امام صادق علیه السلام در روایتی با تعبیر « وَ لَا رَهْبَانِیَّةَ وَ لَا سِیَاحَةَ»[2]، ساحت مقدس اسلام را از گوشه گیری و صحرا نشینی (از مردم کناره گرفتن) مبرا دانسته است.
با مراجعه به قرآن و روایات به این نتیجه می رسیم که منظور از این دنیایی که بیزاری و ترک آن از برترین عبادتهاست دنیایی است که در مسیر آبادانی آخرت نباشد. این دنیا همان داشتنی هایی است که سبب غفلت و دوری از خدا می شود.[3] بنابر این مبنا و اصل مهم ، معنای روایت هایی که در نکوهش دنیا به ما رسیده بهتر روشن می شود.
امام زین العابدین علیه السلام فرمود: « ... فَقالَ الأَنبِیاء وَالعُلَماء بَعدَ مَعرِفَةِ ذلِکَ: حُبُّ الدُّنیا رَأسُ کُلِّ خَطیئَة»[4] برای همین است که پیغمبران و دانشمندان گفتهاند: دنیادوستى، منشأ هر گناهى است.
اقسام دنیا
حضرت سجاد علیه السلام فرمودند: دنیا دو نوع است:
«الدُّنیا دُنیاءانِ: دُنیا بَلاغٍ ودُنیا مَلعونَةٍ»[5] ؛ دنیا دو گونه است: دنیاى در حدّ کفاف[6] و دنیاى لعنت شده.
توضیح:
از تقابلی که بین این دو دنیا افتاده است به دست می آید که مراد از دنیای لعنت شده (دور از رحمت خداوند) دنیایی است که بیش از حد کفاف و نیاز انسان باشد. این دنیا چون ملعون و به دور از رحمت خداست نمی تواند مایه سعادت و آبادانی آخرت انسان نیز شود و این همان دنیای مذمومی است که در روایات به بدی از آن یاد شده است.
با مراجعه به قرآن و روایات به این نتیجه می رسیم که منظور از این دنیایی که بیزاری و ترک آن از برترین عبادتهاست دنیایی است که در مسیر آبادانی آخرت نباشد. این دنیا همان داشتنی هایی است که سبب غفلت و دوری از خدا می شود
در روایتی از رسول خدا صلی الله علیه وآله نقل شده که فرمود:
«إنَّ ما قَلَّ و کَفى خَیرٌ مِمّا کَثُرَ و ألهى. اللّهُمَّ ارزُق مُحَمَّدا وآلَ مُحَمَّدٍ الکَفافَ»[7]؛ بی تردید دارایی کمتر و کافی بهتر از دارایی افزون بر نیازی است که سبب غفلت و روی گرداندن از خداست. آنگاه حضرت چنین دعا کرد: خداوندا! محمد و آل محمد را به مقدار رفع نیاز روزی بفرما!
سندی بر بی ارزشی ثروت دنیا
امام زین العابدین علیه السلام در روایتی، سندی بر بی ارزشی مال دنیا (مالی که در راه آبادانی آخرت صرف نمی شود) ارائه می کند و در آن با بیان نکته ای دقیق و مهم خاطر مومنین فقیر را تسلّی می بخشد؛ مومنینی که ثروت انبوه را در دست افراد بی ایمان می بینند و آن را فضیلتی برای ایشان نسبت به خود می پندارند.
امام علیه السلام فرمود:
«مِن هَوانِ الدُّنیا عَلَى اللّهِ تَعالى أنَّ یَحیَى بنَ زَکَرِیّا علیهالسلام اهدِیَ رَأسُهُ [إلى] بَغِیٍّ فی طَستٍ مِن ذَهَبٍ، فیهِ تَسلِیَةٌ لِحُرٍّ فاضِلٍ یَرَى النّاقِصَ الدَّنِیَّ یَظفُرُ مِنَ الدُّنیا بِالحَظِّ السَّنِیِّ، کَما أصابَت تِلکَ الفاجِرَةُ تِلکَ الهَدِیَّةَ العَظیمَة»[8] ؛ از نشانههاى بى ارزشى دنیا در نزد خداوند متعال این است که سر یحیى بن زکریّا علیهالسلام در تشتى از طلا به یک روسپى پیشکش شد و این خود مایه تسلّى خاطر هر آزاده با فضیلتى است که مىبیند یک فرد بىکمال پست، از دنیا به بهره وافر مىرسد؛ چنان که آن روسپى بهآن پیشکش گرانسنگ دست یافت.
چگونه به این دنیای بیش از مقدار نیاز، بی رغبت شویم؟
در پاسخ به این پرسش دو راهکار را می توان از روایات ارائه کرد:
راهکار اول: توجه به روایاتی مانند روایات بالا که دنیا را به ملعون و مبغوض و مانند آن توصیف می کنند و بعد تفکر در این معنا که چرا من خود را درگیر و آلوده به چیزی کنم که دین آن را ملعون و مبغوض خوانده است؟
از تقابلی که بین این دو دنیا افتاده است به دست می آید که مراد از دنیای لعنت شده (دور از رحمت خداوند) دنیایی است که بیش از حد کفاف و نیاز انسان باشد. این دنیا چون ملعون و به دور از رحمت خداست نمی تواند مایه سعادت و آبادانی آخرت انسان نیز شود و این همان دنیای مذمومی است که در روایات به بدی از آن یاد شده است
راهکار دوم: این راهکار را امام زین العابدین علیه السلام در ضمن روایتی چنین بیان می فرماید:
«إنَّ عَلامَةَ الزّاهِدینَ فِی الدُّنیَا الرّاغِبینَ فِی الآخِرَةِ: تَرکُهُم کُلَّ خَلیطٍ وخَلیلٍ و رَفضُهُم کُلَّ صاحِبٍ لا یُریدُ ما یُریدونَ. ألا و إنَّ العامِلَ لِثَوابِ الآخِرَةِ هُوَ الزّاهِدُ فی عاجِلِ زَهرَةِ الدُّنیا»[9]؛ نشانه دنیاگریزان آخرتگراى، ترک هر معاشر و دوستى و طرد هر هم صحبتى است که خواستهاش با خواسته آنان، یکى نیست. آگاه باشید! آن که براى پاداش و آخرت کار کند به زیب و زیور نقد دنیا، بىرغبت است.
بنابراین روایت می توان با به کار بستن دستورالعمل زیر به دنیای مذموم (بیش از حد نیاز) بی رغبت شد و به آخرت شوق پیدا کرد:
1. ترک هر کسی که برای دنیای زیادتر از نیازش در تلاش است و شوقی به تلاش برای آخرت ندارد.
2. کار کردن در دنیا برای رسیدن به پاداش آخرت که این کار سبب شوق به آخرت و بی میل شدن به دنیای اضافه می شود.
امام زین العابدین علیه السلام وقتی هم که به مناجات با پرودگار مشغول می شود از خدا درخواست می کند تا ساحت قلب نورانی اش را از هر آنچه که مانع یاد و عبادت خداست پاک سازد و به این ترتیب به ما می آموزد که علاوه بر تلاش عملی از خدا نیز چنین بخواهیم:
« ... وَ انزِع مِن قَلبی حُبَّ دُنیا دَنِیَّةٍ تَنهى عَمّا عِندَکَ و تَصُدُّ عَنِ ابتِغاءِ الوَسیلَةِ إلَیکَ و تَذهَلُ عَنِ التَّقَرُّبِ مِنکَ[10]؛ دوستىِ دنیاى دون را از دلم بَر کن که از [دستیابى به] آنچه نزد توست، باز مىدارد و از جستن وسیله رسیدن به تو مانع مىشود و از نزدیک شدن به تو غافل مىسازد.
پی نوشت:
1. الکافی: ج 2 ص 130.
2. همان، ص 17.
3. برای نمونه به آیه 20 سوره حدید و تفسیر آن مراجعه کنید.
4. الکافی: ج 2 ص 130.
5. همان، ص 131.
6. بلاغ: کفاف، یا آن مقدار از قوت که براى زنده ماندن کفایت کند؛ وسیله رسیدن به مطلوب.
7. الکافی: ج2 ص140.
8. تنبیه الخواطر: ج 1 ص 76 همین محتوا در الإرشاد للمفید: ج 2 ص 132.
9. تحف العقول: ص 272.
10. الصحیفة السجّادیّة: ص 197 الدعاء 47.
برچسب ها : اخلاقی.مذمت دنیا ,
